Program

I.  ŚWIAT 1945-2022

1. Stosunki międzynarodowe – konceptualizacja pojęć

Pojęcie stosunków międzynarodowych, w tym różnice między stosunkami wewnątrz państw a stosunkami międzynarodowymi; rodzaje stosunków międzynarodowych (polityczne, wojskowe, gospodarcze, kulturalne, społeczne); uczestnicy (podmioty) stosunków międzynarodowych pojęcie bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego, pojęcie i źródła prawa międzynarodowego, podstawowe zasady stosunków międzynarodowych, pojęcie i rodzaje organizacji międzynarodowych (międzyrządowe i pozarządowe); pojęcie zimnej wojny,  pojęcie wojny i rodzaje wojen,  w tym wojna klasyczna, wojna hybrydowa i wojna z terroryzmem, wojna cybernetyczna ; pojęcie ładu międzynarodowego, prawo humanitarne, główne naruszenia praw człowieka – ludobójstwo, zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciw ludzkości, sądownictwo międzynarodowe, środki pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych.

2.  Międzynarodowe stosunki polityczne 1945-2022

Zimnowojenny porządek międzynarodowy po II wojnie światowej- ONZ i Karta Narodów Zjednoczonych, zimna wojna i jej cechy ( dwublokowość,  dominacja dwóch wielkich mocarstw, wyścig zbrojeń, tworzenie sojuszy i organizacji sojuszniczych w całym  świecie, w tym Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO)  i Organizacji Układu Warszawskiego, wyścig zbrojeń, rywalizacji i wojny o strefy wpływów; zmiany porządku międzynarodowego po zimnej wojnie (początek lat 90. XX w. ), tendencje liberalizacyjne i demokratyzacyjne  w wymiarze wewnętrznym państw oraz międzynarodowym, narodziny nowego regionalizmu ( np. Grupa Wyszechradzka, Wspólnota Niepodległych Państw); zmiana zagrożeń pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego oraz konfliktów międzynarodowych,  z klasycznych wojen o terytorium do umiędzynarodowionych konfliktów wewnętrznych, terroryzmu międzynarodowego, piractwa na wodach międzynarodowych, masowych i poważnych naruszeń praw człowieka i prawa wojennego w trakcie konfliktów wewnętrznych i międzynarodowych ( Rwanda 1994 r., Srebrenica 1995 r., Ukraina 2022 r.) oraz wojen hybrydowych i cybernetycznych;  zmiana układu sił w skali międzynarodowej, w kierunku wielobiegunowości, w tym wzrost znaczenia Chin w świecie; przekształcenia organizacji międzynarodowych działających w dziedzinie bezpieczeństwa, tj. ONZ, NATO i organizacji regionalnych, ujmujących coraz szerzej  zagrożenia pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego; rozwój sądownictwa międzynarodowego, powołanie Międzynarodowego Trybunału Karnego oraz specjalnych sądów ds. Jugosławii i Rwandy przez Radę Bezpieczeństwa ONZ; agresja Rosji na Ukrainę – załamanie i zakwestionowanie dotychczasowego porządku międzynarodowego ( zasad prawa międzynarodowego, międzynarodowych regulacji chroniących prawa człowieka).

3.  Międzynarodowe stosunki gospodarcze 1945-2022

Pojęcie międzynarodowych stosunków gospodarczych i ich przedmiot ( towary, usługi, kapitały, praca i technologie), podmioty MSG – państwa, organizacje międzynarodowe, przedsiębiorstwa transnarodowe, międzynarodowy podział pracy, instytucjonalna struktura ładu gospodarczego w skali światowej ( Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Międzynarodowa Organizacja Handlu); procesy integracyjne w skali regionalnej,  w tym w Europie (Unia Europejska).

4.  Międzynarodowe stosunki w obszarze polityki społecznej (Międzynarodowa polityka społeczna)

Rozwój współpracy międzynarodowej na rzecz rozwiązywania problemów społecznych i zdrowotnych , działalność organizacji globalnych na rzecz ograniczenia ubóstwa i głodu oraz wyrównywania różnic rozwojowych w skali światowej, w tym  działalność ONZ i jej agend ; realizacja Agendy na rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030 - najnowszej strategii ONZ i całego świata w dziedzinie społecznej oraz organizacji wyspecjalizowanych systemu NZ, w tym Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) i Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)

5. Międzynarodowe stosunki kulturalne 1945-2022

Znaczenie kultury w stosunkach międzynarodowych jako czynnika stosunków politycznych ( np. teoria Huntingtona o zderzeniu cywilizacji)  lub ich przedmiotu (ochrona dóbr kultury,  obrót międzynarodowy dóbr kultury); instytucjonalizacja stosunków kulturalnych po II wojnie światowej, w tym powołanie UNESCO – głównej organizacji globalnej w tej dziedzinie, działania na rzecz ochrony dóbr kultury w czasie konfliktów zbrojnych (konwencja haska z 1954 r. i protokoły dodatkowe ),  ochrony światowego dziedzictwa kulturowego (konwencja o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturalnego z 2001 r. ; Konwencja o ochronie dziedzictwa niematerialnego z 2003 r.)

II. POLSKA 1945-2022

 1. Państwo

Konceptualizacja pojęć. Pojęcie państwa. Typologizacja formy państw. Cechy państwa, jako organizacji terytorialnej, politycznej, suwerennej i przymusu. Funkcje współczesnego państwa. Organy państwowe i ich klasyfikacja. Pojęcie systemu politycznego i klasyfikacje systemów politycznych (systemy demokratyczne i niedemokratyczne).

Parlamentarne i prezydenckie systemu rządów. System parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo-parlamentarny (westminsterski). System prezydialno-parlamentarny, system rządów zgromadzeń. Państwo demokratyczne, totalitarne, autorytarne. Zasady ustrojowe państw demokratycznych: zasada suwerenności narodu, podział władz, praworządności i państwa prawa.

2. Polska – rozwój ustrojowo-prawny

Ewolucja polskiego systemu politycznego. Polski w XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem okresu po 1945 roku. Pojęcie systemu rządów. Typologizacja współczesnych systemów rządów. Cechy charakterystyczne polskiego systemu rządów po 1989 roku. Istota prawa. Gałęzie prawa. System źródeł prawa powszechnie obowiązującego i jego zamknięcie w Polsce po 1997 r. (ustawa, umowa międzynarodowa, rozporządzenie, akty prawa miejscowego). Pojęcie i istota konstytucji. Konstytucja jako umowa społeczna. Zasada konstytucjonalizmu i jego ochrona. Charakterystyka polskich aktów o charakterze konstytucyjnym po 1945 r. Transformacja konstytucyjna w latach 1989-1997. Katalog wolności i praw człowieka i obywatela i jego podstawy aksjologiczne. Środki ochrony praw i wolności. Obowiązki człowieka i obywatela wobec państwa i społeczeństwa. Europejskie dziedzictwo praw człowieka i obywatela. Rola praworządności w funkcjonowaniu współczesnego państwa. System organów państwa w okresie autorytaryzmu socjalistycznego (1944-1989). Naczelne zasady ustrojowe RP po 1997 roku. System konstytucyjnych organów państwa w Konstytucji RP z 1997 roku. Specyfika, organy i funkcje władzy ustawodawczej. Specyfika, organy i funkcje władzy wykonawczej. Specyfika, organy i funkcje władzy sądowniczej. Organy państwa o charakterze kontrolnym. Samorząd terytorialny po 1990 roku i jego znaczenie dla zasady decentralizacji państwa. Organy samorządu terytorialnego i ich zadania.

3. Polityka

Konceptualizacja pojęć. Pojęcie i istota polityki. Polityki sektorowe. Polityka wewnętrzna i zewnętrzna. Pojęcie i istota partii politycznych. Klasyfikacje partii politycznych. System partyjny i jego typologizacja. Partie i system partyjny w okresie autorytaryzmu socjalistycznego w Polsce (1945-1989). Relacje między Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą i stronnictwami jej podporządkowanymi a organami państwa w Polsce Ludowej. Funkcjonowanie PZPR w kontekście przywództwa pierwszych sekretarzy KC PZPR. Zasada pluralizmu politycznego i kształtowanie się systemu partyjnego w Polsce po 1989 roku. Ustawodawstwo o partiach politycznych z 1990 i 1997 roku. Główne partie polityczne współczesnej Polski: ich specyfika ideowa i programowa, wyniki wyborów, tworzenie i funkcjonowanie koalicji partyjnych po 1989 roku, przywódcy. Rola wyborów prezydenckich i przywództwa głowy państwa po 1989 roku. Opozycja polityczna w okresie Polski Ludowej i po 1989 roku. Pojęcie grup interesu i ich typologizacje. Specyfika funkcjonowania grup interesu w systemie demokratycznym i niedemokratycznym. Rola środków społecznego przekazu w Polsce w warunkach autorytarnych i demokratycznych. Bilans transformacji politycznej w Polsce po 1989 roku. Polska racja stanu. Rola i miejsce Polski w stosunkach międzynarodowych w latach 1945-1989 i po rozpoczęciu demokratycznych przemian oraz w warunkach zmian geopolitycznych.

4. Gospodarka

Konceptualizacja pojęć. Gospodarka rynkowa – istota. Budżet, dochód narodowy, cykl gospodarki rynkowej. Konsekwencje gospodarcze II wojny światowej dla Polski. Dylematy powojennej odbudowy i rozwoju gospodarczego państwa polskiego. Charakterystyka modelu gospodarki planowej w okresie Polski Ludowej. Przyczyny i konsekwencje kryzysów gospodarczo-społecznych w okresie Polski Ludowej. Gospodarcze przesłanki upadku autorytaryzmu socjalistycznego. Zasada sprawiedliwości społecznej i jej rola w procesach gospodarczych. Rola programów neoliberalnych w kształtowaniu polskiego planu przemian gospodarczych po realnym socjalizmie. Główne cechy transformacji gospodarczej Polski po 1989 roku. Procesy prywatyzacji i reprywatyzacji. Konstytucyjny model społecznej gospodarki rynkowej. Gospodarka Polska w kontekście międzynarodowych procesów gospodarczych (członkostwo w Unii Europejskiej, kryzysy światowe, wojna a gospodarka itp.).

5. Społeczeństwo i Kultura

Konceptualizacja pojęć. Pojęcie społeczeństwa, narodu oraz wspólnot lokalnych i regionalnych. Więzi społeczne i pojęcie umowy społecznej. Tożsamość narodowa: formy więzi z państwem, świadomość wspólnej historii i jej pielęgnowanie, patriotyzm.

Oblicza polskiego patriotyzmu w okresie autorytaryzmu socjalistycznego i demokratycznej Polski po 1989 roku. Konsekwencje społeczne II wojny światowej. Przebudowa struktury społecznej po 1945 roku i kwestia awansu społecznego; zmiany w strukturze narodowościowej. Rola społeczna, polityczna i kulturowa kościoła katolickiego w okresie autorytaryzmu socjalistycznego; ustrojowe relacje między socjalistycznym państwem a kościołami i związkami wyznaniowymi. Kościół polski wobec zmian zainicjowanych na Soborze Watykańskim II. Znaczenie pontyfikatu Jana Pawła II dla procesów politycznych i społecznych w Polsce. Relacje między kościołami i związkami wyznaniowymi w demokratycznej Rzeczypospolitej Polskiej. Pojęcie kultury masowej, popularnej i wysokiej. Rola kultury w okresie autorytaryzmu socjalistycznego i po 1989 roku. Kulturowe i społeczne konsekwencje rozwoju internetu i technologii cyfrowej. Komunikacja społeczna we współczesnej Polsce. Znaczenie zmian kulturowych zachodzących we współczesnym świecie dla polskiego dziedzictwa kulturowego.

 

III. POLSKA W EUROPIE I ŚWIECIE 1945-2022

1. Polityka zagraniczna – konceptualizacja pojęć

Polityka zagraniczna państwa: Istota polityki zagranicznej. Kierunki polityki zagranicznej. Formy uczestnictwa państwa w stosunkach międzynarodowych (stosunki bilateralne i multilateralne. Organy państwa odpowiedzialne za politykę zagraniczną.  Zimna wojna, przyczyny, przebieg, skutki, okupacja radziecka w Polsce, zrywy niepodległościowe na Węgrzech, w Czechosłowacji i Polsce, rola kościoła katolickiego, główne osie konfliktu wschód-zachód podczas zimnej wojny, konfrontacja, pokojowe współistnienie, polityka odprężenia, ład po zimnowojenny, międzynarodowy ład liberalny, znaczenie Konkordatu, konflikty po zimnej wojnie , ludobójstwo (Srebrenica, Rwanda), zbrodnie przeciwko ludzkości i zbrodnie wojenne, polityka historyczna, wysiedlenie, repatriacja, przemieszczenia ludności polskiej, Karta Polaka, skupiska Polaków, migracja, imigracja, emigracja, repatriacja, ruchy i fale migracyjne we współczesnym świecie, sytuacja demograficzna w Polsce, globalne tendencje demograficzne.

2. Polska w organizacjach międzynarodowych

Etapy i konsekwencje wejścia Polski w struktury euroatlantyckie (NATO 1999 rok), członkostwo w UE; Grupa Wyszehradzka; Trójmorze, aktywność Polski w ramach ONZ, Rada Europy, OBWE.

3. Polska w Unii Europejskiej

Istota, uwarunkowania i płaszczyzny integracji europejskiej. Unia Europejska – wielopłaszczyznowa forma integracji Europejczyków – płaszczyzny: historyczna, aksjologiczna, prawna, ekonomiczna, polityczna, społeczno-kulturowa i międzynarodowa. Prawo UE, instytucje UE.

Kryzys w UE. Dylematy integracji europejskiej: ustrojowe – między państwem federalnym a Europą Ojczyzn; bezpieczeństwa; klimatyczne; energetyczne. Geneza i etapy integracji Polski z Unią Europejską. Miejsce Polski (Polaków) w instytucjach unijnych. Pozycja Polski na rynku unijnym. Rola Polski w kształtowaniu polityk unijnych. Spory prawno-polityczne między Polską a instytucjami unijnymi.

4. Polska w systemie bezpieczeństwa międzynarodowego (m.in.NATO i inne)

Polska w ONZ, plan Rapackiego, udział w misjach pokojowych ONZ, zmiany geopolityczne w otoczeniu Polski po 1989 r.,  koncepcje bezpieczeństwa Polski po zimnej wojnie, droga do członkostwa w NATO, udział Polski w misjach Sojuszu Północnoatlantyckiego, członkostwo w NATO, Akt ustanawiający Radę Rosja – NATO, tarcza antyrakietowa, wpływ wojen w Gruzji i Ukrainie na bezpieczeństwo Polski, wysunięta obrona, wojna hybrydowa, cyberwojna, szantaż gazowy, prześladowania religijne.

Polska i współpraca regionalna: doktryna Giedroycia – Mieroszewskiego, koncepcje Polski jagiellońskiej i polski piastowskiej, Grupa Wyszehradzka, Partnerstwo Wschodnie, Trójmorze, Międzymorze, Rada Państw Morza Bałtyckiego, relacje z Ukrainą i Białorusią,

5. Stosunki dwustronne Polski

Polska i Niemcy, Ostpolitik Willy’ego Brandta, uregulowanie kwestii granicy, historia II wojny światowej w stosunkach dwustronnych, stosunki gospodarcze po zimnej wojnie, relacje w ramach Unii Europejskiej.

Polska i Stany Zjednoczone, stosunki dwustronne podczas zimnej wojny, Ronald Reagan,   George W. Bush, wsparcie amerykańskie w okresie transformacji, współpraca w sprawach międzynarodowych i w dziedzinie bezpieczeństwa po 1989 r., wojna z terroryzmem, partnerstwo strategiczne.

Polska i Federacja Rosyjska, od okupacji do „partnerstwa”, Polska wobec rozpadu ZSRR, polityka historyczna w stosunkach dwustronnych, wzrost nierozwiązanych kwestii w stosunkach dwustronnych, dążenie do uniezależnienia od surowców energetycznych, Polska wobec polityki Putina, katastrofa smoleńska.

Polska i Ukraina, uznanie niepodległości, Polska w roli adwokata Ukrainy w Europie, polityka historyczna, rola Polski w ukraińskich rewolucjach (2004, 2014), Polska wobec rosyjskiej agresji w Ukrainie.

Polska i Chiny, wzrost globalnego znaczenia Chin, Polska wobec chińskich inicjatyw w regionie (16+1), Jeden Pas Jedna Droga, zbieżność i rywalizacja w stosunkach dwustronnych.